قطع رحم

بی شک، قطع رحم از گناهان کبیره است و موجب عذاب آخرت می شود و در قرآن مجید از آن شدیدا نهی شده است. قطع رحم عبارت است از آزردن و رنجاندن خویشان و بستگان و نزدیکان، و یاری نکردن و غمخواری ننمودن با آنان در مال و آسایش و خیرات دنیوی در حالی که به آن محتاج باشند. و سبب و باعث آن یا عداوت است یا بخل و خسیس بودن. بنابراین قطع رحم از رذائل قوه غضب یا شهوت است، و شکی نیست که از بزرگترین مهلکات و تباه کننده دین و دنیای آدمی است.

معنای رحِم و مفهوم قطع رحم

خویشاوندی بر دو گونه است:

• الف: نسبی: خویشاوندی نسبی پیوندی است که از طریق وحدت خون و رحم پیدا می شود مانند پدر، مادر، برادر، خواهر، عمو، عمه، دایی، خاله، جدّ و جدّه و فرزندان آنها که اینها را خویشاوندان نسبی و ارحام می نامند و هر یک را به تنهایی رحم می گویند.

• ب: سببی: و خویشاوندی سببی از طریق ازدواج و زناشویی به وجود می آید مانند خویشاوندی میان زن و شوهر و خویشان دو طرف.

مراد از رحِمی که بریدن از او حرام و صله با او واجب است، و اگر چیزی به وی بخشیدی باز پس گرفتن آن روا نباشد کسی است که خویش نسبی است، هر چند نسبت دوری داشته باشد و نکاح با او جایز باشد (یعنی محرم نباشد) و مراد از قطع رحم این است که او را به گفتار یا کردار بیازاری و با او رفتار ناشایست کنی یا او را نیاز شدید به چیزی باشد و تو علاوه بر قدر حاجت ضروری خود قدرت بر رفع احتیاج او داشته باشی، از مسکن و لباس و خوراک و از دادن آن به او خودداری و امتناع کنی یا دفع ظلم از او برای تو میسّر باشد و نکنی یا به سبب کینه و حسد از او دوری و کناره کنی و هنگام بیماری عیادتش نکنی و چون از سفر آید به دیدنش نروی. همه اینها و امثال اینها قطع رحم است و اضداد آنها، از دفع اذیت و یاری نمودن به مال و کمک کردن با زبان و دست و پا و مقام و امثال اینها، صله رحم است.

ظاهرا بین قطع و صله رحم حالت واسطه ای وجود دارد زیرا هر احسانی، ولو خویشاوند وی بدان محتاج نیست و خود او به آن نیازمند است، صله نامیده می شود و حال آن که عدم این احسان قطع رحم نیست.

شهید ثانی رحمه الله علیه می فرماید: رحم، بنا به روایات، عبارت از نزدیکانی است که معروف به اصل و نسب انسان باشند اگر چه به علت کثرت نسل از انسان دور شده باشد و ازدواج با او جایز باشد.

شاید برخی تصور کنند که این همه اصرار و تأکید در باره صله رحم مخصوص کسانی است که تمکن مالی دارند و از ثروت زیادی برخوردارند و می توانند به نزدیکان خود کمک کنند، امّا آنهایی که از نظر مالی در مضیقه اند و توان رسیدگی و مساعدت به دیگران را ندارند صله رحم برایشان لازم نیست. اما این تصور و برداشت نادرست است، زیرا اگر کسی بخواهد صله رحم کند لزومی ندارد که پول و ثروت زیادی داشته باشد تا بتواند وظیفه اش را انجام دهد بلکه چون هدف از صله رحم برقرار کردن ارتباط و پیوند خویشاوندی است دین مقدّس اسلام می فرماید این وظیفه را حتی با دادن یک جرعه آب و آزار نرساندن به آنان و نیز سلام کردن به یکدیگر می توانید انجام دهید و از اجر و پاداشی که خدا برای صله رحم مقرر فرموده است بهره ببرید.

در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل شده که فرمود: بُلُّوْا أَرْحَامَکمْ وَلَوْ بِالسَّلامِ؛ بین خود و خویشانتان تجدید محبت کنید اگر چه با سلام کردن باشد.

و امام صادق علیه السّلام فرمود: إِنَّ صِلَةَ الرَّحِمِ وَ الْبِرَّ لَیهَوِّنَانِ الْحِسَابَ وَ یعْصِمَانِ مِنَ الذُّنُوبِ فَصِلُوا أَرْحَامَکمْ وَ بَرُّوا بِإِخْوَانِکمْ و َلَوْ بِحُسْنِ السَّلَامِ وَرَدِّ الْجَوَابِ؛ صله رحم و احسان حساب را آسان می کنند و از گناهان نگه می دارند پس صله رحم کنید و به برادران خود نیکی نمائید اگر چه با خوب سلام کردن و جواب سلام دادن باشد.

آثار سوء قطع رحم

آثار قطع رحم از نگاه قرآن

خدای سبحان می فرماید: «وَالَّذِینَ ینقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِن بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیقْطَعُونَ مَآ أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَن یوصَلَ وَیفْسِدُونَ فِی الأَرْضِ أُوْلَئِک لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ»؛ و کسانی که پیمان خدا را بعد از استوار کردن آن بشکنند و آنچه را خدا به پیوستن آن فرمان داده بگسلند و در زمین فساد کنند برای آنها لعنت و بدی سرای آخرت خواهد بود.

الف) قطع رحم مستوجب لعن خدا است: قرآن مجید کسانی را که قطع رحم می کنند سزاوار لعن خدا می داند و می فرماید: «فَهَلْ عَسَیتُمْ إِن تَوَلَّیتُمْ أَن تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَکمْ × أُوْلَئِک الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ»؛ اگر رویگردان شوید آیا جز این انتظار می رود که در زمین فساد کنید و قطع رحم نمایید؟ آنها کسانی هستند که خداوند از رحمت خویش دورشان ساخته است...

و در مورد دیگر می فرماید: «وَالَّذِینَ ینقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِن بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیقْطَعُونَ مَآ أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَن یوصَلَ وَیفْسِدُونَ فِی الأَرْضِ أُوْلَئِک لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ»؛ آنان که پس از پیمان بستن، عهد خدا شکستند و هم آنچه را که خدا امر به پیوند آن کرده مانند رحم بگسستند و در روی زمین فتنه و فساد برانگیختند لعن خدا برایشان باد و بد جایگاهی برای آنان مقرر شده است.

ب) قاطع رحم جزء فاسقان و زیانکاران است: در جای دیگر خداوند متعال کسانی را که عهد او را می شکنند و قطع رحم می کنند زیانکار می شمارد: «الَّذِینَ ینقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن یوصَلَ وَیفْسِدُونَ فِی الأَرْضِ أُولَـئِک هُمُ الْخَاسِرُونَ»؛ فاسقان آن ها هستند که پیمان خدا را پس از بستن می شکنند و رشته ای را که خداوند امر به پیوند آن کرده می گسلند و در زمین فساد می کنند. این ها زیانکارانند.

آثار قطع رحم از منظر روایات

در روایات نیز نسبت به قطع رحم بیانات تند و تهدید آمیزی وارد شده است، از جمله:

الف) قطع رحم در ردیف شرک به خدا:

- مردی از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم سؤال کرد: ... قَالَ فَقَالَ الرَّجُلُ فَأَی الْأَعْمَالِ أَبْغَضُ إِلَی اللَّهِ قَالَ الشِّرْک بِاللَّهِ قَالَ ثُمَّ مَاذَا قَالَ قَطِیعَةُ الرَّحِم...؛ مبغوض ترین عمل در پیشگاه خداوند کدام است؟ فرمود: شرک به خدا. گفت: پس از شرک به خدا؟ فرمود: قطع رحم... .

ب) قطع رحم و دوری از رحمت خدا:

- در روایت آمده است کسی که قطع رحم کند مورد لعن خدا قرار می گیرد و از رحمت پروردگار دور می شود. حضرت سجّاد علیه السلام به فرزندش امام محمّد باقر علیه السلام در ضمن وصایای خود فرمود: ... و َإِیاک وَ مُصَاحَبَةَ الْقَاطِعِ لِرَحِمِهِ فَإِنِّی وَ جَدْتُهُ مَلْعُوناً فِی کتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی ثَلَاثَةِ مَوَاضِع قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ "فَهَلْ عَسَیتُمْ إِنْ تَوَلَّیتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکمْ أُولئِک الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ" وَقَالَ "الَّذِینَ ینْقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثاقِهِ وَ یقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَنْ یوصَلَ وَ یفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِک لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدّارِ" وَ قَالَ فِی الْبَقَرَةِ "الَّذِینَ ینْقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثاقِهِ وَ یقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَنْ یوصَلَ وَ یفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِک هُمُ الْخاسِرُونَ"؛ ... فرزندم از دوستی با افرادی که پیوند خویشاوندی را قطع نموده و نسبت به ارحام خود بد رفتاری می کنند برحذر باش، که من آن ها را در سه جای از قرآن ملعون یافتم سپس آیات ۲۴ و ۲۵ سوره محمد و آیه ۲۵ سوره رعد و آیه ۲۷ سوره بقره را تلاوت فرمود.

و از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم روایت است که خداوند در حدیث قدسی فرمود: أَنَا الرَّحْمَنُ شَقَقْتُ الرَّحِمَ مِنِ اسْمِی فَمَنْ وَصَلَهَا وَصَلْتُهُ وَ مَنْ قَطَعَهَا قَطَعْتُهُ؛ من رحمان هستم و این رحم است و نام آن را از نام خود مشتق کرده ام، هر که خویشی پیوسته دارد با او پیوندم و هر که بریده دارد از او ببرم.

ج) قاطع رحم از بهشت محروم است:

رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: ثَلَاثَةٌ لَا یدْخُلُونَ الْجَنَّةَ مُدْمِنُ خَمْرٍ وَ مُدْمِنُ سِحْرٍ وَ قَاطِعُ رَحِمٍ؛ سه گروهند که داخل بهشت نمی شوند: شراب خواران، ساحران، و قطع کنندگان رحم. خلاصه این که هر کس مدّعی تخلّق به اخلاق حسنه است باید این مسئله مهمی را که اسلام به آن توجّه فراوان مبذول داشته است جدّی بگیرد که ترک آن موجب فنا و نابودی است.

امام باقر علیه السلام فرمود: قَالَ أَبُو ذَرٍّ رَضِی اللَّهُ عَنْهُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یقُولُ حَافَتَا الصِّرَاطِ یوْمَ الْقِیامَةِ الرَّحِمُ وَالْأَمَانَةُ فَإِذَا مَرَّ الْوَصُولُ لِلرَّحِمِ الْمُؤَدِّی لِلْأَمَانَةِ نَفَذَ إِلَی الْجَنَّةِ وَ إِذَا مَرَّ الْخَائِنُ لِلْأَمَانَةِ الْقَطُوعُ لِلرَّحِمِ لَمْ ینْفَعْهُ مَعَهُمَا عَمَلٌ و َتَکفَّأَ بِهِ الصِّرَاطُ فِی النَّارِ؛ ابوذر رضی الله عنه گفت از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: رحم و امانت روز قیامت در دو طرف صراطند، چون صله رحم کننده و امانت گزار بر صراط بگذرد به بهشت در آید، و چون خائن امانت و قاطع رحم بگذرد هیچ عملی با این دو گناه به او سود نبخشد و صراط او را در آتش سرنگون کند.

د) قطع رحم و تنگی روزی:

امیرمؤمنان علیه السّلام در خطبه ای فرمود: أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتِی تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ فَقَامَ إِلَیهِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْکوَّاءِ الْیشْکرِی فَقَالَ یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَوَ تَکونُ ذُنُوبٌ تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ فَقَالَ نَعَمْ وَیلَک قَطِیعَةُ الرَّحِمِ إِنَّ أَهْلَ الْبَیتِ لَیجْتَمِعُونَ وَیتَوَاسَوْنَ وَهُمْ فَجَرَةٌ فَیرْزُقُهُمُ اللَّهُ وَإِنَّ أَهْلَ الْبَیتِ لَیتَفَرَّقُونَ وَیقْطَعُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فَیحْرِمُهُمُ اللَّهُ وَهُمْ أَتْقِیاءُ؛ از گناهانی که در نابودی گنهکار شتاب کنند به خدا پناه می برم، عبداللّه بن کوّاء یشکری عرض کرد: یا امیرالمؤمنین آیا گناهانی هست که در فنای آدمی شتاب کنند؟ فرمود: آری وای بر تو آن قطع رحم است، خانواده ای هستند که گرد هم می آیند و یاری هم می کنند و با این که اهل گناهند خداوند به آن ها روزی می دهد، و خانواده ای از هم جدا می شوند و از یکدیگر می برند پس خداوند آن ها را محروم می کند با این که اهل تقوا هستند.

امام باقر علیه السلام فرمود: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِذَا قَطَّعُوا الْأَرْحَامَ جُعِلَتِ الْأَمْوَالُ فِی أَیدِی الْأَشْرَارِ؛ امام علی علیه السلام فرمود: هرگاه مردم قطع رحم کنند، اموال و ثروت ها در دست اشرار قرار گیرد.

- امام باقر علیه السّلام فرمود: فِی کتَابِ عَلِی علیه السلام ثَلَاثُ خِصَالٍ لَا یمُوتُ صَاحِبُهُنَّ أَبَداً حَتَّی یرَی وَبَالَهُنَّ الْبَغْی وَقَطِیعَةُ الرَّحِمِ وَالْیمِینُ الْکاذِبَةُ یبَارِزُ اللَّهَ بِهَا وَإِنَّ أَعْجَلَ الطَّاعَةِ ثَوَاباً لَصِلَةُ الرَّحِم وَإِنَّ الْقَوْمَ لَیکونُونَ فُجَّاراً فَیتَوَاصَلُونَ فَتَنْمِی أَمْوَالُهُمْ وَیثْرُونَ وَإِنَّ الْیمِینَ الْکاذِبَةَ وَقَطِیعَةَ الرَّحِمِ لَتَذَرَانِ الدِّیارَ بَلَاقِعَ مِنْ أَهْلِهَا وَ تَنْقُلُ الرَّحِمَ و َإِنَّ نَقْلَ الرَّحِمِ انْقِطَاعُ النَّسْلِ؛ در کتاب علی علیه السّلام است که: سه خصلت است که صاحب آن ها نمی میرد تا وبال آن ها را ببیند: ستم، و قطع رحم، و قسم دروغ که به وسیله آن با خدا می جنگند و ثواب هیچ طاعتی زودتر از صله رحم به صاحب آن نمی رسد. براستی گاهی مردمی فاجر و گناهکار باشند که به سبب صله رحم و نیکی کردن با هم اموالشان زیاد شود و ثروتمند گردند، و قسم دروغ و قطع رحم خانه ها را ویران و از اهلش خالی می کند. و خویشاوندی را از جای بر کند، و از جای بر کنده شدن خویشی همان انقطاع نسل است.

حذیفة بن منصور می گوید که امام صادق علیه السلام فرمود: اتَّقُوا الْحَالِقَةَ فَإِنَّهَا تُمِیتُ الرِّجَالَ قُلْتُ وَ مَا الْحَالِقَةُ قَالَ قَطِیعَةُ الرَّحِمِ؛ از حالقه بپرهیزید زیرا مردان را می میراند و به نابودی می کشاند. عرض کردم حالقه چیست؟ فرمود: قطع رحم است.

پانویس

منابع

• گروهی از پژوهشگران، قطع رحم، سایت دانلود بوک، بخش با معصومین، بازیابی :1 بهمن 1391.